Oktawa jest przedłużeniem uroczystości i odpowiadającego jej officjum aż do 8 dnia włącznie. Oktawy od Żydów wzięły początek i od czasów apostolskich były w użyciu. 1
Problem oktaw
Od kodyfikacji Mszału Rzymskiego
przeprowadzonej przez św. Piusa V w 1570 r., aż do połowy XX wieku w
rycie rzymskim występowało kilkanaście oktaw. Taka ich
mnogość powodowała kolizje z niedzielami, świętami czy innymi oktawami,
co skutkowało licznymi kommemoracjami (czyli wspomnieniami od łacińskiego commemorationes) 2 oraz
wymagało sporego wysiłku intelektualnego dla kapłana, który musiał
zastosować odpowiednie zasady okurencji (czyli zbieżności) obchodów.
Dużym ułatwieniem była słynna konstytucja św. Piusa X Divino Afflatu z 1 listopada 1911 r., która podzieliła oktawy na trzy różne rangi, co znacznie ograniczyło liczbę wspomnień.
Co ciekawe, klasyfikacja oktaw dokonana
przez św. Piusa X umieszczała w hierarchii oktawę Bożego Ciała i
Epifanii wyżej niż Oktawę Bożego Narodzenia – zapewne chodziło tu o
możliwość obchodu świąt przypadających pod koniec grudnia, które
tradycyjnie cieszyły się silnym kultem wiernych (św. Szczepan, św. Jan
czy śś. Młodziankowie).
Reformy Piusa XII
Radykalna (choć zdaniem wielu zbyt
radykalna) zmiana nastąpiła za pontyfikatu Piusa XII wraz z wydaniem
przez Świętą Kongregację Obrzędów Dekretu Cum nostra hac aetate z 23 marca 1955 r., który m.in. zredukował liczbę istniejących oktaw do 3
– Bożego Narodzenia, Wielkanocy i Zesłania Ducha Świętego oraz podniósł
rangę dni wewnątrz tych dwóch ostatnich oktaw. Więc to właśnie wtedy, w 1955 r., po kilkuset latach swego istnienia Oktawa Bożego Ciała znika z kalendarza liturgicznego. Jednakże, jak doskonale wiemy nie znika z pobożności kapłanów i wiernych.
Zmiany Jana XXIII
Kolejnym dokumentem reformującym liturgię łacińską był Codex Rubricarum promulgowany motu proprio Rubricarum Instructum św. Jana XXIII z 25 lipca 1960 r., który za Piusem XII utrzymywał trzy oktawy 3 oraz nadał im rangi wg nowej systematyki.
Furtkę dla powrotu obchodów oktawy Bożego Ciała otworzył dokument dołączony do nowego zbioru przepisów – Variationes in Breviario et Missali Romano, który w punkcie 34 mówi:
Peculiaria pietatis exercitia, quae cum populi concursu, diebus olim infra octavam Ss.mi Corporis Christi, ex traditione, celebrari consueverunt, continuari possunt. Ubi autem fit processio, his diebus, permittuntur duae Missae de Ss. Eucharistia, ad modum Missae votivae II classis.Co Franciszek Małaczyński OSB 4 przetłumaczył:
Tradycyjne nabożeństwa, które odbywały się przy licznym udziale ludu w dni byłej oktawy Bożego Ciała, można nadal odprawiać. Tam, gdzie w tych dniach odbywają się procesje, dozwolone są dwie Msze o Najśw. Sakramencie jako Msze wotywne 2. klasy.
Tak więc oktawa nadal jest zniesiona,
jednak można w dalszym ciągu organizować nabożeństwa dla ludu i
odprawiać dwie Msze św. wotywne o Najśw. Sakramencie. Podkreślam – są to Msze wotywne, a więc niezgadzające się z oficjum danego dnia, dlatego nie można mówić tu o oktawie w sensie liturgicznym.
„Indult Wyszyńskiego”
Na tym jednak nie koniec opowieści o tej
popularnej oktawie. Prymas Polski – Stefan kard. Wyszyński w 1961 r.
otrzymał dla naszego kraju dekret 5 rozszerzający ww. zapis z Varitiones:
DEKRET (1821/61/P)Na podstawie szczególnych uprawnień udzielonych Nam przez Stolicę Świętą, wziąwszy pod uwagę szczególne nabożeństwa, jakie tradycyjnie w Polsce zwykły być odprawiane przy licznym udziale wiernych w dniach dawnej oktawy Bożego Ciała, łaskawie zezwalamy rządcom kościołów, gdzie w tychże dniach będzie mieć miejsce procesja, na odprawianie dwóch Mszy o Najśw. Sakramencie, na sposób Mszy wotywnej 2. klasy, z których druga może być w godzinach wieczornych, z błogosławieństwem podczas śpiewu sekwencji zgodnie z Rytuałem zatwierdzonym dla Polski. Poza tym należy zachować wszelkie przepisy prawa. Niniejszy indult ważny jest na siedem lat.
Ewidentnym rozszerzeniem prawa wynikającego z Varitiones jest dopuszczenie do dalszego używania obrzędów dawnej oktawy opisanych w Rituale Romanum Ecclesiis Poloniae accommodatum z 1927 r., w tym możliwość sprawowania Mszy coram Sanctissimo (czyli wobec wystawionego Najświętszego Sakramentu) i odmawiania sekwencji Lauda Sion Salvatorem z błogosławieństwem Najśw. Sakramentem w trakcie jej śpiewu.
Jest to odstępstwo od ogólnej zasady wyrażonej w Codex Rubricarum, zgodnie z którą we Mszach wotywnych nie odmawia się sekwencji 6 oraz wbrew ciągłemu ograniczaniu Mszy coram Sanctissimo w Liturgii Kościoła 7. Dekret Prymasa został przedłużony 8 w 1968 r. na kolejne 7 lat, a więc wygasł 1975 r.
Reforma Pawła VI
Pomiędzy tymi wydarzeniami – w 1969 r. –
bł. Paweł VI promulgował nowy kalendarz liturgiczny dla rytu
rzymskiego, a następnie nowy mszał. W interesującej nas kwestii nic się
nie zmieniło – oktawa Bożego Ciała nadal liturgicznie nie istnieje, zaś
święto (a raczej uroczystość – bo wówczas wprowadzono nowe
klasy obchodów liturgicznych) zyskało nową treść – od teraz nosi ono
nazwę Uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, co wiązało się ze zniesieniem Święta Najdroższej Krwi Chrystusowej 9.
Co więcej, ostrze reform usunęło wówczas także oktawę Zesłania Ducha
Świętego – pozostawiając jedynie oktawy Wielkanocną i Bożego Narodzenia.
Forma zwyczajna a oktawa
Nie znalazłem żadnej informacji odnośnie jakiegokolwiek przedłużenia „indultu Wyszyńskiego” z
1961 r., ergo w 1975 r. powinno się zakończyć celebrowanie „dawnej
oktawy Bożego Ciała”. Jednak ta praktyka pozostała, choć w okrojonym
zakresie.
Obecnie w większości polskich kościołów
obchód dawnej oktawy Bożego Ciała polega jedynie na sprawowaniu Mszy św.
(raczej przy użyciu formularza dnia bieżącego, a nie wotywy o Najśw.
Sakramencie), a po niej procesji dookoła kościoła (gdzieniegdzie jest
ona bardziej rozbudowana). W zasadzie takie nabożeństwo mogłoby się
odbywać zawsze, gdyż nie ma ono charakteru ściśle liturgicznego, a procesje eucharystyczne nie podlegają raczej żadnej reglamentacji. Może dlatego Episkopat Polski nie starał się o żadne dalsze zezwolenia?
Forma nadzwyczajna a oktawa
Wraz z coraz szerszym powrotem do polskich kościołów „starego rytu” narodził się problem, czy oktawa w nim istnieje czy też nie. Wszystkie cztery dokumenty 10 „uwalniające” starszą formę rytu rzymskiego mówią
o księgach liturgicznych z roku 1962 r, jako tych z których należy
celebrować „Starą Liturgię”. Zatem jest to stan prawny po zniesieniu
oktawy przez Piusa XII i po wprowadzeniu Codex Rubricarum przez Jana XXIII, a także w czasie obowiązywania „indultu Wyszyńskiego”.
Wynika z tego, że w formie nadzwyczajnej tam, gdzie istniały nabożeństwa z licznym udziałem ludu (a w Polsce przecież istnieją do dziś!) można nadal sprawować procesje i każdego dnia odprawić dwie Msze wotywne o Najśw. Sakramencie 2 klasy.
Problematyczna jest kwestia sprawowania Mszy wg „indultu Wyszyńskiego”. Widzę tutaj następujące możliwości:
a) dekret wygasł, można sprawować Msze tylko na ww. zasadach ogólnych;
b) dekret nie wygasł, bo obowiązuje nas stan prawny na rok 1962, gdy on obowiązywał;
c) obrzędy dawnej oktawy Bożego Ciała są zwyczajem, który na mocy Prawa Kanonicznego otrzymał moc prawa 11;
b) dekret nie wygasł, bo obowiązuje nas stan prawny na rok 1962, gdy on obowiązywał;
c) obrzędy dawnej oktawy Bożego Ciała są zwyczajem, który na mocy Prawa Kanonicznego otrzymał moc prawa 11;
Nie będąc ku temu kompetentny, nie będę
prowadził argumentacji na rzecz któregokolwiek z rozwiązań,
pozostawiając tę kwestię odpowiedniej władzy kościelnej oraz sumieniu
duszpasterzy.
Warto jednak zauważyć, że Msze sprawowane wobec Wystawionego Najświętszego Sakramentu poddawane są zdecydowanej krytyce ze strony liturgistów. Argumentację w tym względzie streścił trafnie bł. abp. Julian Nowowiejski w swoim Ceremoniale 12:
Msza św. ma za cel sprowadzenie Pana Jezusa na ołtarz, kiedy podczas wystawienia Pan Jezus już jest na nim obecny; nadto wystawienie pociągać winno uwagę obecnych, kiedy ofiara mszalna zwraca ich oczy ku sobie. Dlatego kanon 1274 13 mówi tylko wyjątkowo o mszy wobec wystawionego przenajśw. Sakramentu podczas Bożego Ciała i jego oktawy
Różnice wynikające z przyjętej podstawy prawnej
| Rodzaj Mszy: | Msza na podstawie Variationes | Msza na podstawie Indultu Wyszyńskiego | Msza wotywna powszednia |
| Klasa: | II klasa | II klasa | IV klasa |
| Msza przy wystawionym NS: | Nie 15 | Tak | Nie |
| Gloria: | Tak 16 | Tak 17 | Nie 18 |
| Sekwencja: | Nie 19 | Tak | Nie |
| Credo: | Nie 20 | Nie 21 | Nie 22 |
| Prefacja: | Communis 23 | Communis | Communis |
| Ton: | Solemnis 24 | Solemnis 25 | Ferialis 26 |
Temat oktaw rytu rzymskiego oraz
obrzędów Bożego Ciała jeszcze zapewne powróci na łamy Zakrystii. W
szczególności warto opisać owe zwyczaje polskiego rytuału przewidziane
na Boże Ciało i jego oktawę.
Na koniec, jako zachętę dla żywego kultu Najświętszego Sakramentu zamieszczam fragment Instrukcji Episkopatu Polski z 1972 r. 27:
Osobnym przeżyciem dla naszych wiernych są procesje eucharystyczne w uroczystość Bożego Ciała, poprzez całą oktawę 28 tego święta, a także podczas tzw. odpustów parafialnych. Nie wolno zaniechać tych procesji. Chrześcijański lud naprawdę składa przy tej okazji publicznie świadectwo swej wiary i pobożności względem Najświętszego Sakramentu. Niech trasa procesji będzie przez wiernych ozdobiona, a Bractwa Najświętszego Sakramentu, które należy ożywić, niechaj uczestniczą w procesji eucharystycznej ze świecami.
Notes:
- Nowowiejski A. J., Ceremonjał parafialny, wyd. 7 1931 r., str. 91
- Odmawiano we Mszy św. i w oficjum brewiarzowym modlitwy obchodu, który miał niższą rangę np. Missale Romanum Leona XIII przepisuje na Mszę św. w dniu 29.12 aż 5 modlitw – 1. o św. Tomaszu; 2. wspomnienie Oktawy Bożego Narodzenia; 3. Wsp. Okt. św. Szczepana; 4. Wsp. Okt. Św. Jana; 5. Wsp. Okt. śś. Młodzianków ergo kapłan musiał odmówić 5 kolekt (oratio), 5 sekret i 5 pokumunii (postcommunio). Do tego jeszcze dochodziły wspomnienia w modlitwie brewiarzowej.
- RG n. 64
- https://docs.google.com/file/d/0B4_xHxezC4PzTTVSRTNvbzVPWW8/edit?pli=1
- Tłum. Andrzeja Skurdy; za https://docs.google.com/file/d/0B4_xHxezC4PzZXc3TlpwcjNiN2c/edit
- RG. n. 321
- Codex Rubricarum dopuszcza dwa takie przypadki: a) podczas 40-godzinnego nabożeństwa (n. 348); b) na podstawie indultu (n. 355);
- Dekret 1452/68/P z dnia 20 maja 1968 r.
- Obchodzonego od 1849 r. w 1. niedzielę po 30 czerwca, a od 1911 r. 1 lipca;
- Myślę tutaj o Quatturor abhinc annos, Ecclesia Dei, Summorum Pontificum i Universae Ecclesiae
- por. Kan. 26 KPKan ’83
- Ceremonjał…, str. 161
- Chodzi o Kanon z nieobowiązującego już Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r.
- RG n. 387
- Stosując wykładnię rozszerzającą zapisu z Variationes można sobie wyobrazić stanowisko odmienne
- RG. n. 343a
- RG. n. 343a
- RG. n. 389a
- RG. n. 321
- RG. n. 343a
- RG. n. 343a
- RG. n. 389c
- RG. n. 498 – wcześniej de Nativitate, w niektórych krajach dopuszczono prefację własną o Najśw. Sakramencie
- RG. n. 343d
- RG. n. 343d
- RG. n. 389d
- INSTRUKCJA EPISKOPATU POLSKI O OBRZĘDACH BŁOGOSŁAWIEŃSTW WSKAZANIA DUSZPASTERSKIE O NABOŻEŃSTWACH DODATKOWYCH (30 X 1972)
- Której wówczas już oczywiście liturgicznie nie było!
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz